Narzędzia użytkownika

Narzędzia witryny


ciekawostki:dialekt_warmianski

« ciekawostki

Dialekt warmiański

Dialekt warmiański – dialekt i zarazem etnolekt języka polskiego, wywodzący się z języków polskiego (w szczególności gwary białostockiej, tzw. śledzikowania), białoruskiego, świńskiej łaciny, niemieckiego oraz rosyjskiego.

Obszar występowania

Dialekt warmiański jest używany na działce numer 17 przy ulicy Szkolnej w Białymstoku (przy czym nie należy go mylić z gwarą warmińską, stosowaną w istocie na Warmii). Obecnie jedynym znanym użytkownikiem dialektu jest Krzysztof Kononowicz. Nie ma wzmianek o jego użyciu za granicą, choć istnieją niepotwierdzone hipotezy, że występuje w rejonie północno-zachodniej Białorusi oraz w rejonie Wilkowa. Wynikiem wyjątkowego wysławiania się Krzysztofa – oprócz nieuctwa – jest najprawdopodobniej fakt, że prawie całe swoje życie spędzał w pobliżu granicy z Białorusią i Związkiem Radzieckim, a także tę granicę kilkukrotnie w swoim życiu przekraczał.

Dialekt warmiański w mass mediach

6 września 2023 roku na stronie rozrywka.radiozet.pl pojawił się artykuł, w którym autor tekstu użył sformuowania: „Popuścić w nachy po ciężkiemu”:

(…) Podczas występu doszło do przykrego incydentu. Gwiazdor „popuścił w nachy po ciężkiemu” jak to w Wilkowie mówili, przed nomen omen kupą widzów pod sceną. 1)

Charakterystyka

Dialekt warmiański odznacza się swoistymi cechami fonetycznymi, leksykalnymi i gramatycznymi, odróżniającymi go od innych form i dialektów języka polskiego.

Cechy dialektu:

  • zdrabnianie słów w celu deprecjacji lub nadania funkcji impresywnej, częste dodawanie do nich pejoratywnej przydawki, np.: zasrany, ewentualnie dopełnienia, które przedstawia nastawienie emocjonalne do danej rzeczy lub osoby:
  • neologizmy o nieustalonej etymologii;
  • konwersja trybu czasownika w drugiej osobie liczby mnogiej z rozkazującego na przypuszczający, wymuszająca też rozszczepianie spójników:
    • np. żeby wy poszlibyście zamiast żebyście poszli;
  • częsty zanik rodzaju niemęskoosobowego w odmianie czasownika „być” („były”) i zastępowaniu go rodzajem męskoosobowym - „byli”
    • np. „byli pieniążki dla jego, to byli czasy”;
  • unikalne wyrażenia idiomatyczne, często modyfikacje tych, które istnieją w standardowej polszczyźnie;
  • zamienne stosowanie czasowników w formie męskoosobowej i niemęskoosobowej:
    • np. rośli kwiaty zamiast rosły kwiaty; szanowne państwo zamiast szanowni państwo;
  • duplikacja zaimka zwrotnego „się”:
    • np. Co się stało się?;
  • zamiana przymiotników na frazy przysłówkowe:
    • np. roboczo → po roboczemu; lekko → po letkiemu.

Lista słów/wyrażeń

A

  • Agregikole - Agricole
  • Ahejłem (prawdopodobne pochodzenie: link) - na zdrowie
  • Akardiusz - Arkadiusz
  • Ali Gacza - Mehmet Ali Ağca
  • Aliga - Algida
  • alkoman - alkoholik
  • awrantus - obornik/gnój

Ą

  • ąbroża - obroża

B

  • bajstruk - bękart
  • Bakaomara - Barrack Obama
  • bamboko - jądra (oba)
  • bandyt - bandyta
  • boży - przymiotnik określający dowolną rzecz, np. chlebek boży; prawdopodobnie używany jako wypełniacz dający czas na zastanowienie się nad dalszą częścią wypowiedzi
  • broń kulkowa - pistolet na kulki
  • bulwa - ziemniak
  • butantus - buty gumiaki

C

  • cementarz - cmentarz
  • certyfikacja - cyfryzacja
  • chcem - chcę
  • chlajtus - pijak/alkoholik
  • chlastować - szlachtować
  • choroumysłowy - chory umysłowo
  • CPN - stacja benzynowa
  • cycka kobieca - pierś u kobiety
  • czterdziesięciu - czterdziestu

D

  • departować - deportować
  • dla jego - jemu/dla niego
  • dla jich - im/dla nich
  • dzień poprzedni - dzień powszedni
  • dżins - gin (alkohol)

E

  • energia prądowa - energia elektryczna/prąd
  • eros - prezerwatywa

F

  • fastyka - swastyka
  • filmista - operator kamery (stosowane rzadko)
  • flety z makreli - filety z makreli
  • fu, fu, fu - rozpuszczalnik nitro
  • ful, ful, ful, ghful, myny myny myny myny! - precz! sio! won! wynocha!
  • furantus - furmanka

G

  • gazeta - papier toaletowy
  • grabiarz - grabarz
  • grafikacja - gratyfikacja
  • gźibki - grzyby

H

  • harać - harować
  • helios chrupka - Cheetos Ketchup
  • hemoseksualizm - homoseksualizm
  • hobok - kosz na śmieci/kontener
  • holubesiek - kołyska
  • hopo sapiens - homo sapiens

I

  • idiocki - idiotyczny
  • internauta - internał
  • Interpopol - Interpol
  • intognito - incognito

J

  • jich; również: jiche (r.ż.) - ich
  • Jochaim - Joachim
  • JuTuba (rzecz. r.ż, odmienia się przez przypadki) - YouTube

K

  • kapuć - kapeć
  • kask - hełm wojskowy (stosowane rzadko); Nazwa jednej z latarek
  • Komitet Obrony Narodu Polskiego - Komitet Obrony Robotników
  • komorniki - korniki
  • konflukty - nerwy
  • konkurent - konkubent
  • korpuracja - korporacja
  • Krem - Krym (półwysep)
  • krowiczy - krowi
  • krwełopyłca - krwiopijca
  • kruczek - pogrzebacz do popiołu
  • kukus - kasza kuskus
  • kulasa - laska inwalidzka
  • kurwyj - kurwy
  • kupywać - kupować
  • kwitli - kwitły kwiaty

L

  • laktyza - laktoza
  • Laos - Lay's
  • lejce - prawo jazdy
  • letko - lekko
  • lisen - Lisner
  • lizać loda - uprawiać seks oralny
  • lizbijka - lesbijka
  • luter - router

Ł

  • łachmactwo - nieporządek w instytucjach biurokracyjnych/niegodne, niesprawiedliwe postępowanie jakiegoś człowieka
  • łajchy - łajzy/prostytutki
  • łapóstwo - łapówkarstwo
  • łypa - głowa 2)

M

  • macierzyńskie - wulgarne (np. słowo)
  • Makaron - Emmanuel Macron
  • marmotać - mamrotać
  • masabra - makabra
  • mie/mię/mnię - mnie
  • milionier - milioner
  • mocz - to samo co w języku polskim, odmienia się jednak w rodzaju żeńskim, analogicznie do słowa moc - przykład: smarować się moczą
  • moczodołek - alkoholik (pejoratywnie)
  • mul gul gur - kasza bulgur
  • musili - płatki musli

N

  • na dwie sposoby - na dwa sposoby
  • nabieralny - zaraźliwy
  • narkotykarz - narkoman
  • naturze na łoni - na łonie natury
  • nibemben - pejoratywne określenie Mecenasa z Piaseczna, które idealnie określa autora tychże określeń
  • niżarłak - jw.

O

  • obarzanek - obwarzanek
  • obstrzyżony - ostrzyżony
  • oczy dęba stanęli - włosy dęba stanęły
  • odeszed - zmarł, odszedł
  • okuratny - godny, porządny
  • ony - oni
  • oparć - oprzeć coś
  • ordynalny - ordynarny
  • orolować - wyrolować

P

  • pan - penis
  • parszuk - samiec świni, knur (występuje w gwarze białostockiej)
  • pendrak - pendrive, pamięć flash
  • penes - penis
  • pioką - pieką (piekarze pioką chlebek boży)
  • piździoszka - pochwa
  • płuczka - spłuczka
  • po równi - po równo
  • pomożenie - udzielenie pomocy
  • poprzeć - pojechać (stosowane zamiennie)
  • portjernia - portiernia
  • pośmielisko - pośmiewisko
  • promanować - promować
  • pulpet - pulpit
  • puma - pufa

R

  • rajdiowóz - radiowóz
  • rokongrelowiec - rock’n’rollowiec
  • Romueld - Romuald
  • rozpuch - rozpuszczalnik
  • rozwódek - rozwodnik
  • rycz - płacz, szloch

S

  • same - sami (np. same widzicie)
  • sechnąć - schnąć
  • sercem bólem - z bólem serca
  • siłacz - siepacz
  • soplica pingwinowa - soplica pigwowa
  • starodawny - stary (np. „starodawny mechanik”)
  • Starogard - Stargard (dawniej Szczeciński)
  • spierdolić ze stanowiska - zwolnić kogoś bez okresu wypowiedzenia
  • Super Pan Men - Batman
  • szerść - sierść
  • szpyru-szpyru - seks

Ś

  • środki konsumpcyjne - środki antykoncepcyjne
  • środki oburzające - środki odurzające
  • świerdziołek - świderek

T

  • taryfiarz - taksówkarz
  • tatauż - tatuaż
    • tatuażyć - tatuować
  • toboret - taboret
  • toić - taić
  • tenor - toner do kserokopiarki
  • tusi się - gotuje się

U

  • ultumutum - ultimatum
  • umar - zmarł
  • używać seksu - uprawiać seks

W

  • Warmianin - Warmiak
    • Warmianie - Warmiacy
    • Warmianini - Warmiacy
    • warmiański - warmiński
  • Werka [Toyota] - Verso [Toyota]
  • weszłem - wszedłem
  • wewnętrzności - wnętrzności
  • widła - widły
  • współżułałem3) - współżyłem
  • wziąść - wziąć

Z

  • zakoński - zakonny
  • zawiadomienie - donos
  • zażywać seksu - uprawiać seks
  • zbeścić - zbeszcześcić
  • zmienić miejsce zamieszkania - umrzeć

Mądrości i przysłowia warmiańskie

  • Niedaleko jest drzewo od morza. Niedaleko. Zawsze te drzewo Cię wywącha, które zanurzone w wodzie, było i jest
  • Pijak prześpi się, a człowiek który ma nie w głowie i to robi co Ty robisz, nigdy się nie prześpi się
  • Jak człowiek zdrowy jest, to mówią tak: masz konia, zęby jak u konia - bo koń ma zdrowe zęby
  • Co po kopie, to po chłopie
  • Milczeć jak trup w niebie
  • Szydło na mydło wyjdzie kiedyś (polski odpowiednik: wyjdzie szydło z worka)
  • Nie bądź taka do przodu, z tego powodu, bo grasz na dwa końce, a dwa końce to ma kij. Jeden bije, drugi gładzi. Poprawia inaczej
  • Albo ty siedzisz albo kiwasz się jak żyd na gównie albo co
  • Warmianin się nigdy nie popuści się
  • W każdym kątku po dziesiątku
  • Na ryczącym koniu daleko nie zajedziesz
  • Nie kop dołki pod sobą, bo kto kopie dołki pod sobą, to może wpaść sam w ten dołek i sam może się zasypać
  • Dzieci trzeba robić normalnie, nie po wariacku, nie po bandycku, nie po pijaku, tylko bez pijaka, bez pijaństwa, przy herbatce, przy ciastkach
  • Tu żyje, a tu gnije
  • Wiem, na jakim to chleb się je, z jakiego pieca (po ogłoszeniu wyników wyborów w 2006 roku)
  • Słoma z tyłka wyłazi
  • Po co, to nogi się moczą
  • Zobacz u siebie belkę na ramieniu
  • Ani be, ani chleba (fragment jednej z biblijnych przypowieści po przetłumaczeniu na warmiański)

3) Słowo prawdopodobnie powstałe jako synteza słów „współżyć” oraz „używać”: „współużywać”
ciekawostki/dialekt_warmianski.txt · ostatnio zmienione: 20/05/2024 08:21 przez ZbitaMysza